-Энэ жил МСҮТ-ийн сургалтын хөтөлбөрт шинэ мэргэжлүүд
нэмэгдсэн-
Хөдөлмөрийн яамны Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга М.Жадамбаатай ярилцлаа.
-МСҮТ-ийн үйл ажиллагааг Хөдөлмөрийн яам хариуцах болсноор ямар дэвшил гарч байна?
-Мэргэжлийн боловсрол сургалтын чиг үүрэг Шинэчлэлийн Засгийн газрийн бүтэц бүрэлдэхүүний хувьд Хөдөлмөрийн яаманд харьяалагдах болсноор хоёр дахь жилдээ золгож байна. Энэ жил улсын хэмжээнд мэргэжлийн боловсрол сургалтын 80 гаруй байгууллага хичээлийн шинэ жилийн нээлтээ хийж байгаа. Шинээр 26175 элсэгч авч байна. 188 мэргэжлээр бэлддэг. Манай салбарт мэрэгжилтэй боловсон хүчин бэлддэг жишээлбэл сэргээн засах хөгжлийн төвийн дэргэдэх МСҮТ гэж байгаа. Энэ маань хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд мэргэжлийн боловсрол олгодог газар байгаа. Мөн хууль сахиулахын харъяа ахлагчын сургууль гэж байгаа. Энэ дээр онцгой байдлын газрын хүмүүс, гал унтраагч, аврагч нарыг мэргэжлийн болгох сургалт явуулж байна гэх мэт бүх салбарт явуулж байгаа. Бидний мэддэг гагнуурчин, цахилгаанчин, сантеникчээс гадна бүх салбарт сургаж байна. Хөдөлмөрийн яаманд шилжиж ирсэнээр мэргэжлийн боловсрол сургалтын газар давуу талууд үүсч байгаа юм. Юу вэ гэхээр Хөдөлмөрийн яамны бүтэц үйл ажиллагааг явуулж байгаа Хөдөлмөрийн төв бирж, Хөдөлмөр сургалтын институци, хөдөлмөр эрхэлтийн үйлчилгээний төв, хөдөлмөр эрхэлтын хэлтсүүд хамтарч ажиллах буюу нэг яамны бүрэлдэхүүн болж нэгнийгээ дэмжиж ажиллаж байгаа юм. Жил бүр 26175 гэсэн тоог тогтоохын тулд үндэслэлтэй тогтоох ёстой. Сургуулиуд маань өөрсдөө хүсэлтээ ирүүлэх ёстой. Энэ жил орон нутагт ийм хэмжээний элсэлт авах нээ мөн хөдөлмөрийн хэлтэсүүд, Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулж байгаа хөдөлмөрийн биржүүд, хөдөлмөрийн төв интитуциэс гаргасан хөдөлмөрийн зах зээлд гаргасан барометрын судалгааг авдаг. Тэр барааны судалгаандаа үндэслээд эрэлт их байгаа мэргэжилдээ түлхүү суралцуулъя. Энэ мэргэжлийг нэмж сургая одоо бидний бэлддэггүй мэргэжил хөдөлмөрийн зах зээл дээр эрэлттэй байгаа юм байна гээд энэ судалгаан дээр тулгуурлан бид нар элсэлтыг зохион байгуулж байна. Бид нарын элсэлт хөдөлмөрийн зах зээл дээр уялдаатай болж байна. Энүүгээр маш том давуу тал үүсч байна.
Ер нь бол мэргэжлийн сургалтын салбар нь өөрөө хөдөлмөрийн яамд элссэний гол зорилго бол хөдөлмөрийн зах зээл буюу ажил олгогч компаниудын эрэлт хэрэгцээг хангахын төлөө бид ажиллах ёстой. Бидний гол зорилго үүрэг бол энэ.
-Хөдөлмөрийн яам энэ салбарыг хүлээж авснаар харагдаж буй бодит үр дүнг хэлнэ үү?
-Харьцангуй энэ жил сүүлийн нэг жилийг бодоход Хөдөлмөрийн яамны удирдлагууд, Засгийн газрын гишүүд, мэргэжлийн боловсрол сургалтын байгууллагуудын яг бодит газар дээр нь очиж, сургалтын ажилуудтай танилцах ажлуудыг маш ихээр хийлээ. Харьцангуй орхигдсон байсан бол энэ жил Хөдөлмөрийн сайд, яамны удирдагууд, мэргэжлийн боловсролын газрууд дээр очиж юу нь болохгүй байна, ямар арга хэмжээ авах зэрэг ажлуудыг маш ихээр хийсэн. Энэ тал дээр сургалтын байгууллагууд өөрсдөө бас хэлж байгаа. Энэ нь хөдөлмөрийн яаманд ирсэний давуу тал байна. 2013 оны Засгийн газрын УИХ-ын намрын чуулганаар мэргэжлийн боловсрол сургалтын хуулийг шинэчилсэн найруулгыг оруулахаар ажиллаж байна.
-Сургалтыг ямар системээр явуулдаг вэ?
-Ер нь бол мэргэжлийн боловсрол сургалтыг салбар нь өөрөө чадамжинд суурилах сургалт үнэлгээний салбарт шилжиж байгаа юм. Энэ нь хуучинаар кредит системээр суурилсан буюу хичээлийн сургалцах цагаа суралцчихсан, кредитээ гүйцээсэн бол “Чи төгс” гэдэг байсан одоо суралцах хугацаа чинь хамаагүй чи хичээлүүдийнхээ чадамжуудыг сурсан уу? Сурсан бол төгсөх эрх нь нээлттэй гэсэн чадамжинд суурилаж байгаа. Тогтолцоо маань ингэж явж байгаа. Чадамжинд суурилсан тогтолцоог хэрэгжүүлэхийн тулд хэрэгжүүлэх эрх зүйн орчныг бий болгох талаар хуулийн шинэчилсэн найруулага маань эрх зүйн орчинг л бүрдүүлэх зорилготой.
-Хичнээн багш хичээл заадаг вэ?
-Энэ жилээс бид нар сургалтын байгууллагынхаа мэргэжлийн багш нарын ур чадварыг чадамжинд суурилсан арга зүйн хүрээнд багш нарынхаа чадамжийг дээшлүүлэхийн тулд Австиралийн Итацу компанитай хамтран ажиллаж байгаа. Ингэснээр бид 2013 онд багтаагаад мэргэжлийн 1400 багшаа энэ сургалтанд бүрэн хамруулахаар бэлтгэж байна. Энэ сургалт нь Австиралд мэргэжлийн боловсролын сургалтанд багшилж байгаа багш ямар сургалтанд сууж, ямар гэрчилгээ эзэмших ёстой вэ гээд бүх зүйлийг энд зохион байгуулаад 2013 ондоо багтааж бүгдийг түгээн дэлгэрүүлэх зорилт тавиад ажиллаж байна. Энэ хүрээнд өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд 150 багш бэлдсэн, үүнээс 100 багш нь мэргэжлийн мастер багшаар сонгон шалгаруулаад эдгээр багш нар маань сургууль, сургууль дээрээ цаашаа 10, 10, хүнд түгээн дэлгэрүүлэлт хийж байгаа. Цаашдаа бид багшийн хөгжлийн төв, давтан сурах сургалтыг хийдэг институцитэй болох гэж ажиллаж байгаа.
-Хуулийн шинэчилсэн найруулгад ямар асуудлыг нэмж байна?
-Мөн эрх зүйн хуулийн шинэчилсэн найруулганд бид нар шинэ зүйл тусгахаар ажиллаж байгаа манай мэргэжил сургалтын байгууллагууд харьцангуй аж ахуй сайн хөгжсөн, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжтой, бүтээгдэхүүн түгээх дэлгэрүүлэх боломжтой. Тэгэхээр санхүүгийн хувьд зөвхөн төсвөөс хараат бус байх. Өөрсдийн сурагчидын боловсруулсан үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг зах зээлд гаргаж санхүүгийн хувьд нэмэлт эх үүсвэртэй болох, нэмэлт эх үүсвэрээ сургалтын орчингоо сайжруулах, багш нарын нийгмийн халамжийг бүрдүүлэх боломжууд байгаа. Хууль эрх зүйн хувьд нээлттэй боломжтой болгох талаар хуулиндаа тусгаж байна. Бид нар энэ жил сургуулиуддаа нэг чиглэл өгсөн. Юу гэхээр сургууль болгон өөрийн гэсэн брэнд бүтээгдэхүүнтэй болох хэрэгтэй. Жишээ нь манай үйлдвэр үйлдвэрлэлийн техникум гар урлалын чиглэлээр хүүхдүүдийг сургадаг. Маш олон чиглэлээр сургаж байгаа тэр арьсан эдлэл, алт мөнгөний дархан, баримал, сүлжмэл бүтээгдэхүүнүүдээр төр засгийн хүмүүсийг гадаад руу явахад өгдөг бэлгийг бэлдэе гэсэн зорилго дэвшүүлж байна. Тэр бэлэг нь тэр хүмүүсийн брэнд бүтээгдэхүүн болно. Мөн Баянхонгорын Өлзийтөд байдаг ахуйн технологиор бяслагаар бүтээж эхлэж байна. Одоо патентийг авах ажилдаа явж байгаа. Баянхонгор аймгийн бяслагаар идэх боломж бүрдэж байгаа юм. Мөн хөдөө орон нутаг буюу Эрдэнэт, Булганы тасалгааны бэлэг дурсгалын цэцгийг үйлдвэрлэх ажил хийж байна гэх мэт манай сургалт маань бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх бааз болж ингэснээр сургалтын чадамж сайжирна.
-Сүүлийн үед шинэ мэргэжлээр сургаж байгаа нь анзаарагдаж байгаа?
-Үйлдвэрлэлийн зах зээл шинэчлэгдэж байгаатайгаар холбоотой шинэ шинэ мэргэжлүүд шаардаж байна. Жишээ нь сүүлийн үед шилэн барилгууд барьж байна. Шилэн эдлэлийн мэргэжилтэн хэрэгтэй байна. Мөн вьетнам засвар гэдэг машины будаг замаск хийдэг хүмүүсийг бэлдэх хэрэгтэй байна. Түүнийг бас ойрын хугацаанд багш гаргаад бэлдэхээр болж байгаа. Мөн ажил олгогч нар хүсэлт гаргаад шинэ шинэ чиглэлээр мэргэжилтэн бэлдэх чиглэл гаргасан. Сүүлийн үед сургуулиудын менежментийг сайжруулах тал дээр чиглэл өгч байгаа. Сургуулиуд зах зээл дээр мэргэжилтэн гаргадаг нэг ёсондоо өрсөлдөгч нар гэсэн үг. Тиймээс бие биенээсээ ялгарсан маркетинг менежменттэй байх ёстой гэсэн чиглэлийг өгч байгаа. Зөвхөн өнөө маргаашаа өнгөрөөх биш сургуулиудыг хүмүүс зорьж очдог, чанараараа улсдаа алдартай сургуулиуд болно гэсэн зорилт тавьж байгаа. Санхүүгийн хувьд сургуулиуд маань нээлттэй ил тод байх тал дээр хамт олноороо хэлэлцдэг нээлттэй самбар дээр байршуулдаг чиглэл өгч байгаа. Шинэчлэлийн Засгийн газрын иргэдийн оролцоог оруулах, нээлттэй байх, эргээд тайлагнах гэсэн гурван зарчим дээр суурилаж байгаа.
Өндөр хөгжилтэй Австрали, Герман улсууд бол нийт суралцагчдын 75 орчим хувь нь мэргэжлийн сургалтанд, 25 хувь нь их дээд сургуулиудад сурдаг юм билээ. Тэр хөгжилтэй хотын барилга, зам, тохижилт, зүлэгжилтыг тэр мэргэжлийн сургалтанд суусан хүмүүс барьж байгуулж байна. Манайд их дээд сургуулиудад суралцах нь арай их байна. Гэхдээ бүтээн байгуулалт ихсээд ирэхээр мэргэжлийн ажилчидын эрэлт ихсэж байна. Үүнээс үүдээд суралцах хүмүүсийн тоо нэмэгдэх байх.
Ажил олгогчтой Хөдөлмөрийн төв биржтэй холбогдон ажил олгогч нар ямар мэргэжилтэн хэрэгтэй байгааг ажлын байранд захиалга өгөөд, ажилд авъя гэсэн байгууллага, ажилд орьё гэсэн хүмүүстэй ярилцлаганд оруулаад суралцуулсан. Ингэснээр суралцаж байгаа хүмүүс нь төгсөөд шууд ажлын байртай болох ажлыг туршсан. Энэ нь Германд дуо систем буюу хосолсон гэх мэт тогтолцоог туршиж үзнэ. Бас мэргэжлийн түвшинг тогтоох хэрэгтэй. Жишээ нь гагнуурчин гэхэд хэд хэдэн зэрэгтэй. Үүнтэй холбогдуулаад хэддүгээр зэрэгтэйг тогтоох шаардлагатай байдаг. Мэргэжлийн түвшний үндсэн сургалттай болбол яг мэргэжлийнхээ зэргийг тогтоолгох боломтой болох. Улс даяар зарлаад гагнуурын нэгдүгээр зэрэгтэй хүн ийм, ийм юм хийж чадна гэж мэддэг байх. Ажил олгогч нэгдүгээр, хоёрдугаар зэрэгтэй хүнийг авна гэсэн тодорхой хүсэлт гаргадаг болох гэсэн зорилтууд тавин ажиллаж байна. Ур чадварын хувьд аль ч байгууллагад очсон гологдохооргүй ажилчдыг бэлтгэнэ.
-Мэргэжлийн боловсрол сургалтанд сургасан хүмүүсийг харилцааны хувьд доголдолтой гээд байдаг шүү дээ, энэ тал дээр хэрхэн анхаардаг вэ?
-Ажил олгогч нар манай ажилчидыг харилцааны доголдолтой гэж ярьдаг. Харилцааны чадвар сайтай болгох гэж сургалтын хөтөлбөрт шинээр суулгаж байгаа. Энэ жилээс хичээлийн хөтөлбөрт энэ сургалтыг хичээл болгоод үзэж байна. Ингэснээр манай суралцагчидын харилцааны чадвар эрс сайжирна гэж үзэж байгаа. Бас нэг зүйл нь эрүүл мэндийн боловсролын хичээл шинээр оруулахаар энэ хичээлийн жилээс оруулж байгаа. Цаашдаа төгсөгчид маань ажил хайгч биш ажлын байрыг бий болгодог хүмүүс байх ёстой гэж үзэж байгаа. Ур чадварын сургалтыг сургалтын хөтөлбөрт оруулж өгье гэж бодож байна. Ер нь хүмүүс хуучнаар ТМС-т хамгийн муу хүмүүсийг сурдаг гэж боддог. Үүнийг мэргэжлийн брэнд бүтээгдэхүүн гаргаж чадваржуулах тал дээр ажиллаж байна. Цаашлаад дэлхийд world skill гээд гарын ур чадвараа үзүүлдэг тэмцээн хоёр жилд нэг удаа болдог юм байна. Энэ жилийнх Германд болсон. 2015 оных Бразилд болох юм байна. Үүнд Монголоос оруулах зорилготой байна. Суралцагчдын ур чадвар хаана байгааг, ямар хэмжээнд байна гэдгээ харах боломж юм. Энэ тэмцээнд 22 наснаас доош насныхан оролцдог юм билээ. Тэмцээнд оролцоод шагналт байранд орвол Samsung, Siemens зэрэг томоохон компаниуд ажиллах санал тавидаг юм билээ. Монгол улсын бэлтгэж байгаа ур чадвартай залуус маань энэ тэмцээнд орсоноор дэлхийн хэмжээнд ажиллах үүд хаалга нээлттэй болох юм байна.
-Монголд иймэрхүү тэмцээн болдог уу?
-Есдүгээр сарын 25-нд төв талбай дээр гурваас таван төрлөөр ур чадварын тэмцээн үзүүлэх гэж байгаа. Ажил олгогчид маань очиж тэр хүмүүсийн ажилд авахад нээлттэй байгаа.
-Энэ жил Мэргжилийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвүүдийн элсэлтийн явц ямар байв?
-Ер нь бол манай улсад 100 хүний хоёр нь л дээд боловсролтой байхад болно. Үлдсэн хэд нь мэргэжлийн боловсрол сургалтанд суугаад мэргэжилтэй болоод ажилладаг байвал улс маань хөгжинө шүү дээ. Хөгжилтэй бусад орон бүгд л тийм байна. Одоо хар л даа нүдэн дээр тэр их дээд сургууль төгссөн хэдэн арван хүн ажилгүй л байна. Шал дэмий мөнгө үрж сүүлдээ ажилгүй болдог. Гэтэл манай сургалтанд суусан хүмүүс шууд мөнгөтэй залгадаг, бизнес ухаантай байна. Урьд ТМС-д хүмүүжлийн доголдолтой хүмүүс сурдаг гэсэн ойлголттой байлаа. Одоо хүмүүсийн ойлголт өөр болсон. Мэргэжлийн боловсрол сургалтанд суух хүмүүсийн тоо эрс нэмэгдсэн. Энэ хичээлийн жил эхлэхээс өмнө бүртгэл гэнэт оволзоод олон хүүхэд ирсэн. Бүгд суралцах эрмэлзэлтэй, амьдралын төлөө гэсэн хүүхэд залуус олноор ирж байгаа нь харагдаж байна лээ.