ДЭЛХИЙН ГАЛЗУУ ӨВЧИНТЭЙ ТЭМЦЭХ ӨДӨРТ ЗОРИУЛСАН ТОВЧ МЭДЭЭЛЭЛ
Галзуугийн хяналтын холбоо (Alliance for Rabies Control) болон АНУ-ын өвчний хяналт сэргийлэлтийн төв (Centre for Disease Control and Prevention)-өөс санаачлан Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагатай хамтран жил бүрийн 09 дүгээр сарын 28-ны өдрийг дэлхий дахинд галзуу өвчинтэй тэмцэх, сэргийлэх өдөр болгон 2007 оноос эхлэн тэмдэглэж эхэлсэн.
Галзуу өвчний тархалт:Дэлхийн нийт хүн амын тал хувь нь амьдарч байгаа бүс нутагт галзуу өвчнөөр тайван бус 150 гаруй орон оршиж нийгмийн эрүүл мэндийн тулгамдсан асуудлын нэг болоод байна. ДЭМБ-ын мэдээгээр энэ өвчнөөр жилд нэг сая хүн өвчилж, 55000 хүн нас барж байгаагийн 31000 тохиолдол буюу 51.0% нь Ази тивд ялангуяа Энэтхэг, БНХАУ-д харин 24000 тохиолдол буюу 44.0% нь Африк тивд тус тус ноогдож байна. (ДЭМБ-ын мэдээлэл). Мөн Бангладеш, Кампучи, Лоас, Непал, Пакистан, Африкын ихэнх орнууд, Арабын хойг, Газар дундын тэнгисийн зарим орнуудад энэ өвчин нийгмийн эрүүл мэндийн тулгамдсан асуудлын нэг болоод банйа. Нийт өвчлөлийн 95 хувь нь Ази, Африк тивд ноогдож байгаа ба зарим судалгаагаар нийт өвчлөгсөдийн 99 хувь нь галзуу нохойнд хазуулснаас болж өвчилсөн байна (Галзууг хяналтанд авах, устгах дэлхийн дахины хурал, БНСУ, 2011).
Хор хохирол: Дэлхийн хэмжээнд галзуугаас сэргийлэх зорилгоор жил бүр мал амьтны вакцинжуулалтанд 160 сая доллар, хүнийг эмчлэхэд 800.0 сая доллар зарцуулдаг бол галзуугийн улмаас нийт 4.0 тэрбум долларын хохирол учирч байна. (Галзууг хяналтанд авах, устгах дэлхийн дахины хурал, БНСУ, 2011).
Жил бүр 20 сая гаруй хүн нохой, сарьсан багваахай зэрэг амьтанд хазуулсаны дараагаар вакцинжуулалтанд хамрагдаж байгаа бол эдгээрийн хүмүүсийн 40 хувь 15 наснаас доош насны хүүхдүүд байгаа нь анхаарал татаж байна. Бүрэн эмчилгээ хийх зардал нь ойролцоогоор 100 америк доллар бол энэ нь Африк, Ази тив дээр амьдарч байгаа олон гэр бүлийн хэд хэдэн сарын орлоготой тэнцэж байгаа нь гэр бүл, нийгмийн эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж байна. Судалгаагаар нэг нохойг вакцинжуулах зардал нь 0,5 америк доллартай тэнцэж байна. Өөрөөр хэлбэл бага зардлаар галзуугаа сэргийлэх бүрэн боломжтой.
Дэлхий дээр жил бүр 50 сая гаруй нохойг галзуугаас сэргийлэх вакцинжуулалтанд хамруулж байна. Гэвч Ази, Африкын олон оронд нохойг толгой дараалан вакцинжуулалтанд хамруулах асуудал тулгамдсан асуудлын нэг бөгөөд нийт сүргийн 30-50 хувийг хамруулж байгаа нь галзуугийн вирусыг тархалтыг таслан зогсоох, хүний өвчлөлийг бууруулахад шаардлагатай төсөв хүрэлцэхгүй байна.
Тэмцэх сэргийлэх арга хэмжээнд гарсан ололт: Хэдий тийм ч галзуу өвчинтэй тэмцэх ажилд амжилт гарч байгаа олон жишээ байна. Тухайлбал галзуутай тэмцэх арга хэмжээг хэрэгжүүлсний дүнд 1983 онд Шри ланка улсад 1973 онд 350 гаруй хүн галзуугаар нас барж байсан бол 2010 он гэхэд 50, харин Тайланд улс 1991 онд 170 гаруй нас баралт 2011 онд 7 хүн нас баралт болтол нь бууруулсан туршлага байна.
Латин Америкын орнууд 2015 он харин Зүүн өмнөд Азийн орнууд нь 2020 он гэхэд нохой болон хүний галзуу өвчнийг бүрэн устгах зорилт тавьжээ. Уругвай улс галзуугаас бүрэн эрүүлжсэн бол Чили улс нохойн галзууг бүрэн устгасан байна. Латин америкын орнуудад сүүлийн 20 жилд хүний болон махчин амьтны галзуугийн тохиолдол ойролцоогоор 90 хувь бууруулсан билээ..
ДЭМБ, Дэлхийн мал амьтны эрүүл мэндийн байгууллага (OIE)-аас галзууг хяналтанд авах, устгах хөтөлбөрт дараахь арга хэрэгжүүлэхийг зөвлөмж болгожээ. Үүнд:
ü Эзэнгүй ноходыг устгах нь галзууг хяналтанд авах тийм ч үр дүнтэй арга биш байна. Нохойн тоо толгой өндөр байгаа улс орнуудад энэ арга үр дүнгүй бөгөөд юуны өмнө эзэнгүй нохойг жил бүр вакцинжуулалтанд хамруулах;
ü Махчин амьтдыг вакцинжуулаланд хамруулах нь хамгийн үр дүнтэй арга болохыг ДЭМБ зөвлөж байна. Нийт нохойн 70-аас доошгүй хувийг дархлаажуулах;
ü Мөн нийгмийн эрсдэлтэй бүлэгт чиглэсэн сургалт, сурталчилгааны ажлыг зохион байгуулах, салбар хоорондын хамтын ажиллагааг сайжруулах, энэ үйл ажиллагаанд олон нийтийг татан оролцуулах;
ü Эзэнгүй золбин ноходын тоо багасгах, хяналтанд авах, нохойн шилжилт хөдөлгөөнд хяналт тавих, эм нохойн өндгөвч авах, эр нохойг засах аргаар нохойн тоо толгойнд хяналт тавих, бууруулах арга хэмжээг хэрэгжүүлэх;
Монгол улс дахь мал амьтны өвчлөлийн өнөөгийн байдал, хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээ:Энэ өвчний тохиолдол 1996-2012 онуудад бүртгэгдээгүй 2 аймаг (Говьсүмбэр, Орхон) байна. Мал, амьтны халдварт галзуу өвчнөөр 2009 онд давхардсан тоогоор 61 суманд 70 гаралт, 2010 онд давхардсан тоогоор 181 суманд 232 удаагийн гаралт гарсан бол 2011 онд 72 суманд 82 удаагийн тохиолдол бүртгэгдсэн. Галзуу өвчнөөр 2010 онд 18 аймаг, нийслэлд нийт 232, 2011 онд 14 аймаг, нийслэлд 101 мал амьтан, 2012 онд 15 аймагт 195 мал амьтан өвчилсөн байна. Сүүлийн жилүүдэд галзуу өвчний гаралт нэмэгдэж байгаа ба гол шалтгаан нь зэрлэг махчин амьтнаас үүдэлтэй байна.
Монгол улсад мал амьтныг галзуугаас сэргийлэх арга хэмжээнд зориулан 2007-2013 онд дунджаар 1,0 сая тун вакциныг үйлдвэрлэж дархлаажуулалтанд хамруулж байна. Сүүлийн 5 жилд галзуугийн вакцины үйлдвэрлэл 900,2-1388,2 мянган тун болтол нэмэгдүүлсэн.