Монгол Улсын эдийн засагт голлох байр суурь эзэлдэг мал аж ахуйн салбарын ажиллах хүчин болсон малчид, малчин өрхийн тоо сүүлийн үед жил дараалан буурч байна. Тодруулбал сүүлийн 4 жилд малчдын тоо 49,1 мянгаар, малчин өрхийн тоо 16,0 мянгаар тус тус цөөрч одоо нийт 311,2 малчин, 155,0 мянган малчин өрхтэй болсон байна.
Иймд мал аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн үйл ажиллагааг дэмжих, малчдын хөдөлмөр эрхлэлтийн хэв шинжийг тодорхойлох болгох зорилгоор малчдыг “мэргэжилтэй ажилчин” гэж үзэх, малчин өрх бүрийг үндсэний жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгчээр баталгаажуулан хөдөлмөрийн болон нийгмийн харилцаанд идэвхитэй оролцох боломжийг бүрдүүлэх шаардлага чухалаар тавигдаж байна.
Улсын Их хурлын 2009 оны 39 дүгээр тогтоолоор баталсан “Төрөөс малчдын талаар баримтлах бодлого”, “Монгол мал” үндэсний хөтөлбөр, Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт малчдыг орон нутагтаа тав тухтай ажиллаж, амьдрах нөхцлийг бүрдүүлэх, тэдэнд хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын баталгаа бий болгох, малчин өрхийг санхүү, бүртгэлийн нэгдсэн тогтолцоонд хамруулах, хөрөнгийн гэрчилгээ, харилцах данс, бүртгэлтэй болгох зэрэг тодорхой зорилтууд тусгагдсан байгаа. Эдгээр зорилтыг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд:
· Хүн төрлөхтөний хамгийн эртний мэргэжил болох “малчид” Монгол улсын хүн амын 12 хувийг эзлэж байгаа малчдын хүнд хүчир хөдөлмөрийг Монгол улсын төрөөс үнэлж нийт 311,2 мянган малчинд “монгол улсын малчин” мэргэжлийн үнэмлэх, энгэрийн тэмдэг олгож албан ёсоор баталгаажуулж байгаа нь малчдын эрх ашгийг хамгаалсан, өнөөгийн нийгмийн хэрэгцээ, шаардлагад нийцсэн ажил юм.
· Төрөөс малчид руу хандуулж байгаа бодлого түүний дотор орлогын болон бусад татвар, шимтгэлээс чөлөөлөх, нийгэм, эрүүл мэндийн даатгалын асуудлыг шийдвэрлэх, төрийн урамшуулал, дэмжлэгийг олгоход ямар үндэслэлээр, ямар бичиг баримтыг харгалзан, хэнд олгох асуудлыг шийдвэрлэх нь чухал байна.
· Малчдын бэлтгэн нийлүүлж байгаа бүтээгдэхүүн, түүхий эдийн гарал үүсэл, чанарыг баталгаажуулах, ХАА-н биржээр дамжуулан борлуулах нэгдсэн сүлжээнд хамруулахад тухайн бүтээгдэхүүний гарал, үүсэл, эзэнийг нь тодорхой болгож баталгаажуулах хэрэгтэй байна. Иймээс Монгол Улсын Шинэчлэлийн Засгийн газраас 150,0 мянган малчин өрхийг Жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгч “МАЛЧИН ӨРХ”-өөр бүртгэн баталгаажуулж жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчийн гэрчилгээ, тамга, тэмдэгтэй болгох ажлыг УБЕГ, ТЕГ, НДЕГ, ҮХААЯ хамтран орон нутагт зохион байгуулж хэрэгжүүлж байна.
Одоогийн байдлаар “Монгол улсын малчин” үнэмлэх, энгэрийн тэмдэг олголт улсын хэмжээнд 91 хувьтай, Жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгч “Малчин өрх”-ийн гэрчилгээ, тамга олголтын ажил 40 гаруй хувьтай байна.
Малчдад хандан хэлхэд УИХ-ийн 39 дүгээр тогтоол “Төрөөс малчдын талаар баримтлах бодлого”-ыг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд сум, дүүргийнхээ Улсын бүртгэлийн байцаагч, Нийгмийн даатгалийн байцаагч, Мал эмнэлэг үржлийн тасгийн мэргэжилтэнүүдийн хамтран зохион байгуулж байгаа арга хэмжээнд иргэний үүргээ биелүүлэн идэвхитэй оролцох хэрэгтэй байна. Ингэснээр 2013 оны түүхий эд бэлтгэлийн анхан шатны баримтад та өөрийн тамгаа дарж баталгаажуулах ба улсын үйлдвэрт тушаасан хонь, тэмээний ноосны урамшуулалаа авах боломжгой юм. Цаашдаа арьс шир, мах, сүүний урамшуулал, ХАА-н биржийн ажиллагаанд оролцох таатай боломж бүрдэж байна.
Энэхүү арга хэмжээг зохион байгуулж, хэрэгжүүлсэнээр дараахь үр дүн бий болно.
Ø Мал аж ахуйн салбарын ажлын байрыг тогтвортой хадгалаж, шинэ залуу малчдын тоог нэмэгдүүлэн малчин болох идэвх сонирхолыг нийгмийн дунд төрүүлж малчдын эгнээг өргөжүүлэх, Малчдын хөдөлмөр эрхлэлтийн хэв шинжийг тодорхой болж малчид руу хандсан төрийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой арга хэмжээ болно,
Ø Малчдын хөдөлмөр мэргэжлийн хэмжээнд баталгаажсанаар төр, засгаас малчдад үзүүлж буй бүх төрлийн татварын хөнгөлөлт, дэмжлэгийг үнэн зөв, түргэн шуурхай хүргэх боломж бүрдэнэ.
Ø Малчин өрх жижиг дунд үйлдвэрлэгчийн гэрчилгээ, тамгатай болсоноор тэд үндэсний үйлдвэрлэл эрхлэгчийн байр сууринаас ажилдаа хандан ажилладаг болж нийгэм болон зах зээлд гаргаж байгаа байгаа бүтээгдэхүүний чанар дээшилж, тоо хэмжээ байнга өсөн нэмэгдэх нөхцлийг бүрдүүлнэ. Тэд зах зээлд борлуулж байгаа бүтээгдэхүүнийхээ чанар, байдлын хувьд нийгмийн өмнө бүрэн хариуцлага хүлээх чадамжтай болно,
Ø Жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгчид үзүүлэх хөнгөлттэй дэмжлэгийг малчид хүртэх улмаар мал аж ахуйгаас гадна өөр төрлийн үйлвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэх боломж нөхцлийг бүрдүүлнэ,
Ø Малчин өрх бүр жижиг, дунд үйлдвэрлэгчийн гэрчилгээ данс, бүртгэлтэй болсноор бусад байгуулалага, аж ахуйн нэгжэй харьцах улмаар зах зээлд бэлэн бус санхүүгийн гүйлгээ хийх боломж бүрдэнэ.
Ø Малчдад төрөөс үзүүлж байгаа урамшуулал, дэмжлэгийг зөв эзэнд нь олгох, хянах, тайлагнах нэгдсэн тогтолцоо бүрэлдэж бий болно.
Ø Малчдад үзүүлж байгаа төрийн урамшуулал, дэмжлэгээр дамжуулан тэднийг 100 хувь нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалд хамруулах боломж бололцоог бүрдүүлэх зэрэг ач холбогдолтой арга хэмжээ болох юм.
ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ХЭРЭГЖҮҮЛЭГЧ АГЕНТЛАГ, МАЛ ЭМНЭЛЭГ, ҮРЖЛИЙН ГАЗАР