Татвар төлөгчид боол мэт бөхөлзөх тусам төрийн албаныхан /тэдний төлсөн татвараар тэжээгддэг/ хаан мэт аашлах нь бүүр ч харамсалтай. Өнөөдөр татварын орлогын 90 хувийг “ТОП” тодотголтой цөөн хэдхэн аж ахуйн нэгж бүрдүүлдэгийг нийтлэлч Ж.Гангаа “Бид энэ 150 компанийг зулгааж амьдардаг” нийтлэлдээ дурджээ. Үнэхээр ч түүний нэрлэсэн “ТОП”-ууд улсдаа төдийгүй бизнесийн харилцаан дээр ч бусдаас түүчээлж, эрүүл сэтгэлгээг нутагшуулсныг харилцагчид нь хэлдэг юм билээ. Байр талбай түрээслэх, НӨТ-ын падаан авах зэрэг анхдагч харилцаанаас эхлээд гэрээ байгуулах, хамтын ажиллагаа тогтооход хувийн компаниас танил тал эрж хайх шаардлага огтхон ч байдаггүй. Бизнесийн нарийн ухаан, цаг хугацааны үнэ цэнийг жинхэнэ утгаар нь мэдрүүлдэг болохоор “ТОП”-уудад хэрэглэгчид дуртай. Тэдний үйлчилгээ цаанаа л нүнжигтэй. Бас шударга. Жил бүрийн хаварт Татварын ерөнхий газраас “Найдвартай татвар төлөгч”-ийг шалгаруулдаг. Тэднийг ч “ТОП”-ууд л тэргүүлдэг. Тэглээ гээд тэд хариу нэхэх нь үгүй.
Гэтэл тэднээс дутахгүй ашиг олчихоод юмтай хүний шинжгүй загнадаг нь цөөнгүй. Тэднийг найдваргүй гэж цолловол ямар сонстох бол. Одоогийн байдлаар улсын төсөвт татварын өр төлбөрийн хэмжээгээрээ “Олон Овоот голд”, “Эм Жи Эйч”, “Монгол газар” гэхчилэн захын монгол хүний мэддэг магнат компаниуд дээгүүр жагсчээ. Тэдний өр тэрбумаар хэмжигдэнэ. Нийслэл болон дүүргүүдийн татварын газраас гаргасан “Луу унжигчдын жагсалт”-д “Зарубежстрой Монгол”, “Сити такси”, “Жамп”, “Эрдэс холдинг”, “Бөхөг” зэрэг олны танил компаниуд ч бас толгой цохиж явна. Ингээд бодохоор Ерөнхийлөгчийн хэлсэн “Монгол Улсад татвар төлж байгаа бүхэн эх орончид юм. Манай бизнес эрхлэгчид, малчид, чөлөөт үйлдвэрлэгчид бүр Монголын сайн сайхныг бүтээн босгогчид юм” гэсэн үгийг зүгээр л нэг магтаал гэж бодож болохгүй санагдана. Үнэхээр ч эх орондоо хайр зарлан цээжээ дэлдэх болгонд баялаг бий болдогсон бол өдийд биднийг дэлхий даахааргүй болсон. Xөрөнгө мөнгөтэй хүнийг “панзчин” хэмээн нүд үзүүрлэж, амьдралынхаа төлөө, үр хүүхдийнхээ сайн сайхны тулд нэг төгрөгийг хоёр болгох гэж хичээж яваа нэгнийг илүүд үздэг байсан цаг мартагджээ. Харин бусдын гаргасан жимээр түүнээс ч дутахааргүй амьдрах гэж зүтгэх л үлдэж. Өөрсдөө хичээхийн зэрэгцээ үр хүүхдүүддээ амьдралын ухаан суулгах, ажил хөдөлмөрийн амтыг мэдрүүлэх хэрэгтэй байна. Ирээдүйн татвар төлөгчдөдөө санхүү эдийн засгийн боловсрол олгох, татварын ач тусыг ойлгуулах, далд эдийн засгаас татгалзах сэтгэлгээ төлөвшүүлэх үүднээс Боловсрол шинжлэх ухааны яам, Японы “Жайка” байгууллагатай хамтран нийслэлийн 1, 24, 79 дүгээр сургууль, Амгалан цогцолбор, Төв аймгийн дөрөвдүгээр сургууль, Эрдэнэ сумын 5, 9, 11 дүгээр ангийн сурагчдад татварын тухай хичээл сургалт явуулж эхэлжээ. Түүнчлэн татварын албанаас “Татварын ач тус” комикс ном, “Жавхаа Золбоо хоёр татвартай танилцсан түүх”, “Нарны дагуул Атон гариг” зэрэг хүүхэлдэйн кино бүтээсэн байна. Ямартай ч энэ бүхэн татвар гээч зүйл байдгийг хүүхдүүдэд мэдрүүлнэ. Ирээдүйн “ТОП”-ууд ч тэдний дундаас төрөх нь гарцаагүй. Үнэнчээр хөдөлмөрлөснөө бусадтай хуваалцах хамгийн шилдэг арга, хамгийн сонгодог өглөг бол татвар юм.
Жил бүрийн тавдугаар сарын эхээр “Татвар төлөгчдийн өдрүүд” тохиодог. Жилийн 365 хоногоос арав хоногийг татвар төлөгчдөөр хаяглан тэдний тусын тулд зориулах болсоор 14 дэх жилтэйгээ золгож байна. Монгол Улсын төсвийн талаас илүү хувь /бараг 60 хувь/-ийг татвар төлөгчид бүрдүүлдэг. 2011 онд 2.1 их наяд төгрөг, 2012 онд 2.7 их наяд төгрөгийг тэд улсдаа тушаажээ. Татвараа өөрөө тодорхойлж төлдөг хамгийн дэвшилтэт систем манайд үйлчилдэг болохоор энэ их мөнгийг сайн дураараа тушаасан гэж дөвийлгөж болно. Сүүлийн жилүүдэд татвараас зугтах, нуун дарагдуулах хэрэг буурсан дүн гарсан нь ч үүнийг батална. Ер нь бол хөгжингүй орнуудад иргэн бүр нь татвар төлдөг жишиг бий. АНУ-д “Төрөх нь үнэн, татвар төлөх нь үнэн” гэсэн бичигдээгүй хууль үйлчилдэг. Детектив киноны баатрууд баривчилгааны үеэр “Намайг яагаад баривчилж байгаан бэ. Би татвараа төлсөн шүү дээ” гэж байхыг олонтаа сонссон. Энэ үг бидэнд ойлгомжгүй санагддаг ч татвар хүчтэйн хамгийн наад захын жишээ. Тус улсад татвар төлөхгүй байх нь гэмт хэрэгт тооцогддог бол татвараа шударгаар төлсөн хүмүүсийг гавьяа байгуулсантай дүйцүүлэн хүндэтгэдэг байх юм. Тиймээс ч саяхан манайд ирсэн эксперт Жеффри Розвадовски “АНУ, Англи гэх мэт орнуудад татвар төлөгчийн өдөр гэж тэмдэглэдэггүй. Тэнд татварын байцаагчид өдөр бүрийг татвар төлөгчийн өдөр шиг сэтгэж ажилладаг” гэсэн байна. Дэлхийн олон оронд татварын чиглэлээр зөвлөх багш хийхдээ татвар төлөгчид нь аравхан хоногт хаан шиг бусад үед боол мэт төрдөө үйлчилдэг газрыг ховорхон үзсэн байж мэдэх юм.
М.СУРА