Монгол Улсын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх Төрийн ордонд болж байгаа “Мал аж ахуйн тогтвортой хөгжил-2018” малчдын улсын зөвлөгөөнд оролцож хэлсэн үгийг хүргэж байна.
Эрхэм хүндэт зочид, төлөөлөгчдөө.
Эрхэмсэг хатагтай, ноёдоо.
“Мал аж ахуйн тогтвортой хөгжил-2018” малчдын улсын зөвлөгөөнд оролцохоор Монгол улсынхаа өнцөг булан бүрээс уригдан ирсэн уудам нутаг шигээ холч ухаант, хөдөлмөрч түмний төлөөлөл болсон малчид Та бүхэнд болон мал аж ахуйн салбарын тогтвортой хөгжлийн төлөө хүч хөдөлмөрөө зориулан зүтгэж байгаа эрдэмтэн судлаачид, төрийн болон төрийн бус байгууллагын мэргэжилтнүүд, хувийн хэвшлийн төлөөлөл, мөн Та бүхнээр дамжуулж Монгол Улсынхаа малчин түмэнд мэндчилгээ дэвшүүлж, энэ өдрийн мэндийг айлтгая.
МЭӨ 4-3 мянган жилийн тэртээд хамаарах, одоогийн Дорнод аймгийн Тамсагбулагт малтсан бууцнаас гол төлөв хонь, адууны яс гарч байсан бөгөөд энэ үеэс л монгол түмэн мал аж ахуй эрхэлж, малчин аймгууд бүрдсэн гэж судлаачид үздэг. Богд хаант Монгол Улсын Засгийн газар 1918 онд малын тооллого явуулсан нь малын тоог илүү бодитой тоймлох боломж гарч нийт 12,7 сая мал тоологдсоноос адуу 1,2 сая, үхэр 1,4 сая, тэмээ 300,0 мянга, хонь ямаа нийлээд 9,5 сая байжээ.
1950-иад оноос хойш мал аж ахуй эрхлэх арга хэлбэр, материаллаг бааз, мал сүргийн чанар чансааг сайжруулахад онцгойлон анхаарч нэгдэл, Сангийн аж ахуй. Тэжээлийн аж ахуй байгуулах, худаг ус гаргах, бэлчээр усжуулах, Мал эмнэлэг байгуулах, үржил селекцийн ажил явуулах, малын шинэ үүлдэр угсаа бий болгох, хагас байран маллагаатай эрчимжсэн мах, сүүний чиглэлийн аж ахуйнуудыг байгуулах нөр их ажлыг өрнүүлж байлаа.
Монгол Улс 1992 онд шинэ Үндсэн хуулиа баталж, мал сүргээ төрийн хамгаалалтанд авна гэж заасан ч тэр үеийн нэгдэл, Сангийн аж ахуйнууд татан буугдаж улмаар мал сүрэг малчин та бүхэнд үнэ төлбөргүй хувьчлагдаж, хувийн өмчлөлд бүрэнд шилжиж 27 дахь жилийн хавартайгаа учран золгож байна.
Засгийн газар мал аж ахуйн салбарт гарсан ололт, амжилтуудыг бататган сайжруулах, мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн эдийн засгийн эргэлтийг эрчимжүүлэх, дотоод нөөц бололцоогоор эдийн засгийн өсөлт бий болгох, хөрөнгө оруулалт, экспортыг нэмэгдүүлэхэд анхаарлаа хандуулан ажиллаж байна.
УИХ-аас 2009 онд “Төрөөс малчдын талаар баримтлах бодлого”, 2010 онд “Монгол мал” үндэсний хөтөлбөр, 2015 онд “Төрөөс хөдөө аж ахуйн талаар баримтлах бодлого” зэргийг батлан гаргаж, мал аж ахуйн салбарын хөгжлийн дунд болон хэтийн зорилтуудыг тодорхойлсон. Эдгээр бодлогын баримт бичгүүдтэй уялдсан Засгийн газрын 2016-2020 оны үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөр, мөн Засгийн газрын “ Гурван тулгуурт хөгжлийн бодлого”-ын зорилтуудыг хэрэгжүүлэн ажиллаж байна.
Мал аж ахуйн салбарын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл 2017 оны эцсийн байдлаар 3.5 их наяд төгрөгт хүрч, ДНБ-ний үйлдвэрлэлд 10.3 хувь, ХАА-н нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлд 84.2 хувийг эзэлж байна.Малчин түмэн та бүхний уйгагүй, нөр их хөдөлмөрийн үр дүнд малын тоо 2017 оны жилийн эцсийн дүнгээр нийт 66.2 сая толгойболж, өмнөх оноос 7.6 хувиар, мал сүрэг таван төрөлд өслөө.Хөдөө аж ахуйн гаралтай гол нэрийн бүтээгдэхүүн, түүхий эдийн экспортын орлого 2017 онд 494,8 сая ам.долларт хүрч, өмнөх оноос 89,3 сая ам.доллар буюу 20,0 орчим хувиар өссөн байна.
УИХ өнгөрсөн оны 12 дугаар сард “Малын генетик нөөцийн тухай” хууль, “Мал, амьтны эрүүл мэндийн тухай” хуулийг батлан гаргаж, ирэх сараас хэрэгжүүлэхээр бэлтгэлээ хангаж байна. Засгийн газраас энэ оны 2-р сард “Малын эрүүл мэнд” үндэснийхөтөлбөрийг батлан гаргалаа.
Дээрх хуулиуд болон хөтөлбөрийг хэрэгжүүлснээр мал аж ахуйн салбарт хэрэгжиж байгаа эрх зүйн орчин, бүтэц зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгож, малын үржил селекцийн ажлыг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй явуулан үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх, эдийн засгийн өсөлт гаргах малыг өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, эрүүлжүүлэх бодлогыг шинэ шатанд гарганаа. Малчид та бүхний үүрэг, хариуцлага нэмэгдэнэ.
Үүний үр дүнд мал аж ахуйн салбараас зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн, чанартай, аюулгүй түүхий эд, бүтээгдэхүүн нийлүүлэх, экспортын нөөцийг нэмэгдүүлэх боломж бүрдэн, мал аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн орлого нэмэгдэж, уур амьсгал, байгаль, экологийн өөрчлөлтөд дасан зохицсон мал аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхлэх чадавхи бэхжих юм.
Шинээр батлагдсан Мал амьтны эрүүл мэндийн тухай хуулиар сумдад Мал эмнэлгийн тасгийг өргөтгөн 2 орон тоотой байхаар тусгаж, Малын генетик нөөцийн тухай хуулиар малчин та бүхнийг үндэсний үйлдвэрлэгчээр баталгаажуулж, мал сүргийг бүртгэж, ээмэгжүүлэхээр тодорхой зохицуулалтыг хийлээ.
Мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн салбар, малчин та бүхний өмнө тулгарч байгаа нэгэн чухал асуудал бол сүүлийн жилүүдэд тохиолдож байгаа дулаарал, хэт халалт, байгаль, цаг уурын огцом өөрчлөлт, малын тоо толгойн хэт өсөлтөөс шалтгаалсан бэлчээрийн даац, түүний ашиглалт, хамгаалалтыг сайжруулах эрх зүйн орчныг зайлшгүй бүрдүүлэх шаардлага юм. Салбарын яамнаас Бэлчээр хамгаалах хуулийн төслийг боловсруулан удахгүй Засгийн газраар хэлэлцүүлж, УИХ-д өргөн барих гэж байна. Энэ зөвлөгөөнөөр уг хуулийн төслийг танилцуулж та бүхний саналыг авах болно.
Засгийн газар 2018 оныг төрийн болон нийгмийн шат бүрт сахилга, хариуцлагыг сайжруулах жил болгон зарлаж хүн бүр дор бүрнээ хуулийн хүрээнд хүлээсэн үүрэг хариуцлагаа ухамсарлан ажиллаж, улс эх орноо хөгжүүлэхэд өөрийн хувь нэмрээ оруулах шаардлага зайлшгүй тулгарч байна.
Хөдөлмөрч малчид та бүхний хувьд ч үүрэг, хариуцлагаа ухамсарлаж монгол түмнээ эрүүл аюулгүй хүнсээр хангах, үндэсний боловсруулах үйлдвэрүүдээ чанартай түүхий эдээр хангахад анхаарч ажиллах шаардлага нэгэнт тулгарч байна.
Мал аж ахуйн салбарт түүхий эд бэлтгэлийн нэгдсэн тогтолцоог бий болгох зайлшгүй шаардлага бий болсон. Түүхий эд бэлтгэлийн нэгдсэн тогтолцоог бий болгоход төр засаг анхааран ажиллах болно. Ингэснээр малчид та бүхэн жил бүр нөхөн төлждөг түүхий эдээ нэгдсэн зохион байгууллалттай төвлөрүүлж, чанартай түүхий эдээр үндэсний үйлдвэрүүдээ хангах боломж бүрдэнэ. Үүнийг дагаад сумдад ажлын шинэ байр олноор нэмэгдэнэ, чанарын шат шатны тогтолцоо бүрдэнэ.
Мөн хөдөө аж ахуйн салбарын үйлдвэрлэлд үнийн зохицуулалт, техник технологи, мэргэжилтэй ажилтныг бэлтгэхэд хяналт тавьж зохицуулалт хийх, нэгдсэн бодлого, зохицуулалтаар хангах бүтэц, хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлэхэд Засгийн газар анхааран ажиллах болно.
Засгийн газар ойрын хугацаанд мал аж ахуйн салбарын дараах асуудлуудад онцгой анхаарч ажиллахаар төлөвлөж байна. Үүнд:
Юуны өмнө саяхан Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцэн баталсан “Малын эрүүл мэнд” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, малын гоц халдварт өвчний тархалтын хүрээ, давтамжийг эрс бууруулах, малын гоц халдварт, халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, тэмцэх арга хэмжээг шуурхай, нэгдмэл байдлаар удирдан зохион байгуулах, хяналттай байх, хариуцлага тооцох тогтолцоог бий болгоно.
Байгаль цаг уурын өөрчлөлтийн улмаас жил ирэх тутамд доройтож байгаа бэлчээрийн даацыг хэтрүүлэхгүй, зохистой ашиглах бодлогыг хэрэгжүүлэх, бэлчээрийг нөхөн сэргээх, усжуулах арга хэмжээг үе шаттай хэрэгжүүлнэ.
Хот, суурин газрын хүн амын хүнсний хэрэгцээг тогтвортой хангах, малчдын орлогыг нэмэгдүүлэх үүднээс эрчимжсэн мах, сүүний аж ахуй, хүнсний ногооны хүлэмжийн аж ахуйг дэмжин хөгжүүлнэ.
Жил дараалан, давтамжтайгаар өвөлжилт хүндэрч, малын хорогдол их гарч байгаа аймаг, бүс нутагт малын тэжээлийн тариалалтыг нэмэгдүүлэх, бүх төрлийн тэжээлийн хангамжийг эрс нэмэгдүүлэх цогц арга хэмжээ авах болно.
Мал аж ахуйн салбарын өнөөгийн бодит түвшин, цаашдын хөгжлийн гарцуудыг зөв тогтоох, тооноос чанарт шилжих асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор малын генетик нөөцийн төлөв байдлыг тодорхойлох, үнэлэх ажлыг улсын хэмжээнд нэгдсэн байдлаар 2019 онд зохион байгуулж, үр дүнгийн тайланд үндэслэн хариу арга хэмжээний төлөвлөгөөг боловсруулж, 2020 оноос эхлэн хэрэгжүүлнэ.
Мал аж ахуйн салбарын өвөлжилт, хаваржилтыг эрсдэл багатай даван туулах нэг гол хүчин зүйл болж байгаа хүйтний улирлын цаг агаарын урт хугацааны таамаглалыг оновчтой боловсруулан гаргах, цаг агаарын гэнэтийн аюулт үзэгдлийн мэдээллийг малчдад хүртээмжтэй, шуурхай түгээх тогтолцоо бүрдүүлнэ.
Малчдын залуу халааг бэлтгэх, хүн бүл муутай малчин өрхүүдэд туслах малчдыг нэгдсэн зохион байгуулалттайгаар илгээж, өвөл, хаврын хүндрэлтэй цаг үед хүн хүчний туслалцаа дэмжлэг үзүүлж байх зэрэг арга хэмжээг шуурхай авч ажиллахаар төлөвлөж байна.
Хөдөө аж ахуйн салбар бол эдийн засгийн төрөлжилтөд гол үүрэг гүйцэтгэх, ард иргэдийн хоолтой, ундтай, өмсөх хувцастай, 300 гаруй мянган хүнийг ажилтай, орлоготой болгож байгаа, Монгол Улсын хөгжлийн тулгуур салбарын нэг юм.
Иймээс Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн зорилтууд, Засгийн газрын бодлогод хөдөө аж ахуй, үүний дотор мал аж ахуйн салбарын хөгжлийн бодлого ихээхэн чухал байр суурийг эзэлж байгааг тэмдэглэн хэлье.
Монгол Улсын Засгийн газар үйл ажиллагааныхаа хөтөлбөрт тусгагдсан мал аж ахуй, газар тариалангийн салбарын хөгжлийн зорилтуудыг бүрэн дүүрэн хэрэгжүүлэхийн төлөө чармайн ажиллах болно.
Байгаль цаг уурын эрс тэс уур амьсгалтай манай орны нөхцөлд өвлийн хүйтэнд хөрч, зуны аагим халуунд халж, цаг наргүй хөдөлмөрлөн буянт мал сүргээ өсгөн үржүүлж, хөнгөн хүнсний үйлдвэрлэлийн салбарыг түүхий эдээр хангаж байгаа нийт малчиддаа талархалаа илэрхийлье.
Монгол малчдын ажил үйлс өөдрөг байж, Монгол улс мандан бадрах болтугай.